Ontwerper en illustrator Luca Boscardin was een van de twee winnaars van de Open Call die in 2021 werd uitgeschreven door Stichting NDSM-werf. Zijn project Animal Factory bestond uit minimalistisch vormgegeven metalen dieren, zoals een krokodil en een giraffe. De werken nodigden uit om op te zitten of juist op te klimmen en speelden zo met het idee van de NDSM-werf als urban jungle.

‍

Animal Factory was een verzameling dieren die op een eenvoudige en abstracte manier waren ontworpen, elk met behoud van de exacte grootte en verhoudingen van de echte dieren. De objecten – een giraffe, gorilla, krokodil en wolf – werden gekenmerkt door een minimale vorm, gemaakt van metalen buizen en een minimaal gebruik van kleur: elk exemplaar was geschilderd in één enkele tint, om zo voorbijgangers aan te moedigen hun geest open te stellen en hun fantasie de vrije loop te laten. Waar vanuit een bepaalde hoek de stalen constructie geen specifieke vorm leek te hebben, werden vanaf een andere plek de contouren van een gorilla duidelijk zichtbaar. Zo vormden de dieren verrassingen in het industriële landschap.

Met de objecten hoopte Luca Boscardin aan te zetten tot creativiteit en multifunctioneel gebruik van de werf. Zo kon de gorilla ook dienen als een speelobject, was de giraffe wellicht een alternatief hulpmiddel voor een work-out en was de krokodil een geschikte plek voor bezoekers om neer te strijken met een kopje koffie. Als ontwerper van speelgoed tekende Luca dagelijks ruimteraketten, fantasiewezens, denkbeeldige personages en supersnelle auto’s. Met de levensgrote metalen dieren gaf hij bezoekers van de werf de ruimte hun eigen verbeeldingskracht te gebruiken en nodigde hij jong en oud uit om te spelen, hangen of sporten.

Animal Factory kwam tot stand met de hulp van staaltimmerman Iwan Snel, die ook gevestigd was op de NDSM-werf. Het gehele project werd ontworpen en geproduceerd in de directe omgeving van NDSM. Tegenwoordig zijn de dieren te vinden in het hellingpark op de west-zijde van de NDSM-werf, naast het gebouw Noord Dok.

Voor deze editie van ADE nodigde Stichting NDSM-werf de kunst- en activistische groep Tools for Action + Floor uit om hun terrein te gebruiken als een openbare oefenruimte voor RÆV REHEARSAL. Zij nodigden het publiek uit om nieuwe vormen van samenzijn te repeteren. Met een Bluetooth-speakersysteem, zwevende opblaasbare sculpturen en een minimalistische technobeat bewogen ze zich door de stad als een stralende, dansende zwerm. De straten werden de club, de trappen, rotondes en banken fungeerden als tijdelijke podia.

RÆV REHEARSAL

RÆV REHEARSAL werd in de zomer van 2021 in Rotterdam geïnitieerd door beeldend kunstenaar Artúr van Balen, oprichter van Tools for Action, en choreograaf Floor van Leeuwen. Elke week repeteerden ze de dansende zwerm in de openbare ruimte met een vaste groep van twintig ravers, die bij sommige edities groeide tot meer dan tachtig mensen. Na twee massale edities van Unmute Us, de protestmars voor een meer open evenement- en nachtcultuur in Amsterdam, was er een sterke behoefte bij mensen om samen te komen, te dansen en plezier te maken. Door te dansen konden mensen hun protest op een vreedzame manier uiten.

‍

Artúr van Balen, oprichter en kunstenaar bij Tools for Action, legde uit: “Eigenlijk was dit bedoeld als een nieuwe vorm van manifestatie met de potentie om uit te groeien tot een protest. We gebruikten de repetitie als format, omdat dit ons vanuit juridisch perspectief de mogelijkheid gaf om met meer dan honderd mensen in de open lucht samen te komen, ongeacht de veranderende coronaregels.” Floor van Leeuwen voegde daaraan toe: “Ik zag de repetitie als een manier om collectieve beweging samen te oefenen, op elkaar af te stemmen, nieuwe mensen te ontmoeten en zelfs op afstand met mensen te dansen, ook als ze op hun balkon stonden.”

Zwermen

RÆV REHEARSAL was gebaseerd op de bewegingsprincipes van zwermen. Net zoals bij een zwerm vogels was er geen centraal punt of hiërarchisch georganiseerde beweging; de richting werd bepaald door de groep terwijl ze zich voortbewoog. Tijdens elke repetitie moesten mensen zich op ongeveer drie meter afstand van elkaar bewegen en dansen. Op basis van deze principes werd het publiek uitgenodigd om op 15, 16 en 17 oktober mee te doen en deze collectieve beweging samen te repeteren.

Muziek

RÆV REHEARSAL werkte telkens met een andere dj. Terwijl de zwerm zich door openbare ruimtes bewoog, van iconische plekken naar woonwijken, was het doel om geluiden te vinden die resoneerden in de lokale omgeving of nieuwsgierigheid opwekten. Tijdens eerdere edities traden dj’s op zoals Sukubratz, een Chileense dj die techno combineerde met reggaeton, Cheb Runner, een Marokkaanse dj die elektronische dansmuziek mengde met chaabi (een stijl uit de Marokkaanse folklore), en DJ DanceDivine, een queer artiest uit Brussel.

ADE

Op 15, 16 en 17 oktober verzamelde een groep van maximaal honderd mensen zich bij de NDSM-werf om dansend door Amsterdam-Noord te trekken. Verschillende collectieven, dj’s en gemeenschappen sloten zich aan bij dit initiatief. De line-up werd later bekendgemaakt. Het waren drie onvergetelijke avonden waarin een dansende zwerm zich door de stad verplaatste, haar hartslag liet doorklinken tijdens de pandemie en ruimtes activeerde met lichamen, muziek en licht.

Als een echo van de transformaties binnen de clubcultuur bracht RÆV REHEARSAL de noodzaak naar voren om nieuwe vormen van socialiteit en onderlinge relaties te verkennen door de openbare ruimte op te eisen en te herprogrammeren.

Public Air Filters was één van de twee winnende inzendingen van de NDSM Open Call in 2021. Voor dit werk stelde kunstenaar Anne-Jan Reijn zich de vraag wat er zich eigenlijk afspeelde in de buitenlucht die we inademen. Door lucht in de openbare ruimte te filteren, ontstond er automatisch een tweedeling: gefilterde lucht en ongefilterde lucht. Hierdoor werd er direct een vraag opgeworpen: was de ongefilterde lucht dan misschien niet te vertrouwen? De serie sculpturen van Anne-Jan was tussen juli en oktober te bezichtigen en was in deze periode veranderlijk. Dit trage proces vormde in feite de essentie van het werk.

In theorie liet iedere kubieke meter gefilterde lucht een residu achter op de buitenkant van de filters. De kunstenaar wilde spelen met dit residu, waardoor er een archeologie van luchtfilter-vervuiling ontstond, waarbij een vorm van manipulatie geoorloofd was. Wat als dat residu op de filters de meest waanzinnige gekleurde kristallen vormde? Had dat een direct psychologisch gevolg, waardoor de lucht die we inademden bijvoorbeeld onwenselijk of onaangenaam werd? Reijn speelde met het idee van gevaar dat we niet konden zien. Onzichtbare risico’s die zich in de lucht bevonden, zoals asbest of een virus, boezemden angst in, maar konden ook een vorm van ontzag oproepen. De kunstenaar bood met dit werk een ander perspectief op dit gegeven door het materialiseren van het onzichtbare. “We waren voortdurend verbonden met onzichtbare materie – en daarmee ook de risico’s – en we probeerden deze stelselmatig uit te bannen. In het toenmalige tijdsgewricht stond de vertrouwensband die we hadden met wetenschap en politiek onder grote druk”, aldus Anne-Jan Reijn.

‍

De kunstenaar beweerde onder geen beding dat de gefilterde lucht veiliger was dan de ongefilterde lucht: “Het ging hier echt om een kunstwerk, dat speelde met het idee van onderscheid.”

‍

Lees ook het interview met Anne-Jan Reijn in het Digitale Depot - Online Magazine.

In het voorjaar van 2021 was het stiller op de NDSM-werf dan gewoonlijk. Dit had alles te maken met de Corona pandemie die het hele land, en de hele wereld, in haar greep hield. Vanwege de sociale veiligheidsrestricties was programmeren op het buitenterrein van de NDSM-werf een uitdaging. Toch zochten we bij Stichting NDSM-werf naar manieren om de publieke ruimte van NDSM zo mooi en toegankelijk mogelijk te maken, ook al was het stiller dan voorgaande jaren in deze periode.

Uit deze gedachte kwamen de NDSM Werftuinen tot stand: 30 tot 50 tuinbakken waar NDSM'mers konden gebruiken als klein stukje stadstuin. Allemaal op minimaal een halve meter afstand van elkaar, zodat de gebruikers konden tuinieren met de inachtneming van social-distancing". Het bleek een groot succes: alle tuintjes werden gelijk in gebruik genomen door bewoners, bezoekers, kunstenaars, buren, en sommige ondernemers op en rond de NDSM-werf. Vanaf het vroege voorjaar t/m het najaar werden er bloemen, groentes, en andere planten verbouwd op het plein tussen de Y-helling en Noorderlicht. Er werden ook workshops gegeven aan kleine groepjes tuinierders en aan het einde van het seizoen was er een heuze NDSM werftuin community ontstaan.

Wat zou een monument anno nu moeten of kunnen zijn, voor wie, en wie bepaalt dit? Stichting NDSM-werf nodigde voor hun programmareeks (Un)Monumenting makers en kunstenaars uit om op deze vragen te reflecteren door een (tijdelijk) werk op de werf te creëren. Voor (Un)Monumenting #1 werd collectief Frerara – Frederick Calmes, Raquel van Haver en Raul Balai – uitgenodigd om de Tekenopdracht 2020, die zij realiseerden in opdracht van Stadsarchief Amsterdam, op de NDSM-werf zichtbaar te maken. (Un)monumenting #1 presenteerde Frerara met beelden uit ‘Ademhaling van de Stad’, waarin onderbelichte Amsterdammers en hun verhalen centraal stonden.

Vanaf 9 april 2021 waren op drie bouwborden op de werf tekeningen te zien van Frerara, die zij maakten binnen het kader van “Ademhaling van de Stad”. Het collectief zag de stad als een ‘levend orgaan dat elke ochtend wakker wordt en nooit in zijn geheel slaapt’. Juist in die precaire tijd werd duidelijk wie de luxe had om thuis te kunnen werken, en wie niet. Schoonmakers, sekswerkers, buschauffeurs; uiteenlopende personages vormden de hoofdrol in de tekeningen die de drie kunstenaars afzonderlijk portretteerden, fascineerden of belichaamden. Bij de bouwborden konden bezoekers met hun smartphone audiofragmenten beluisteren over de beelden en/of geportretteerden. De drie kunstenaars brachten thema’s als het archief, transitie, kunst en cultuur en de handtekening van de stad samen in hun werk. Hiervoor deden ze onderzoek naar de bewoners van de stad Amsterdam en specifiek naar het voortzetten van de traditie om de stad levend te houden als ritueel. Zo lieten ze met de tekeningen een ander gezicht van Amsterdam zien en creëerden ze een tijdelijk ‘monument’ voor een aantal onderbelichte stedelingen. Op 9 april startte niet alleen de presentatie op de NDSM-werf, maar overhandigden Frederick, Raul en Raquel ook de tekeningen fysiek aan het Stadsarchief om daarin opgenomen te worden. De verzameling tekeningen werd door het Stadsarchief gepubliceerd in drie afzonderlijke zines, die bekeken en gekocht konden, en er werd toegewerkt naar een mooie publicatie dat jaar. Bijzonder was dat het onderwerp ‘Ademhaling van de Stad’ door Frerara al vóór de coronapandemie was ingediend bij het Stadsarchief, en het had sindsdien alleen maar aan urgentie heeft gewonnen.

Vervolg (Un)monumenting

Het mondiale gesprek over monumenten maakte dat de Stichting dit moment aangreep om de historie van de werf meer naar de oppervlakte te brengen. Wat kon een gedenkplek zijn, betekenen, en wie had hier een stem in? En de vraag te stellen wie het verdiende om in de openbare ruimte aanwezig te zijn en wie zich gerepresenteerd voelde (en wie niet)? Vanuit de wens van Stichting NDSM-werf voor een meerstemmige publieke ruimte gaf de stichting verscheidene kunstenaars opdracht hun visie hierop te geven op de werf. Het project (Un)monumenting bestond uit meerdere episodes: voor elk hoofdstuk nodigde de stichting één of meerdere kunstenaars uit om te reflecteren op het thema 'monumenten' van de toekomst. Op dat moment werd gewerkt aan Unmonumenting #2, een videowerk van de Turks-Nederlandse kunstenares Belit Sağ, waarin ze de onzichtbare geschiedenis van de NDSM-werf belichtte. In de video, een samenwerking met het Instituut voor Beeld en Geluid, onderzocht Belit Sağ met gebruik van archiefmateriaal de rol van vrouwelijke Turkse arbeidsmigranten op de werf.

Plastic Hypersea is was interactief, site-specific werk van kunstenaar Sissel Marie Tonn in opdracht van Sonic Acts en was te ervaren op de NDSM-werf in Amsterdam.

‍

Plastic Hypersea, dat zich afspeelde in het jaar 2099, was een geleide, ruimtelijke en interactieve ervaring die speculeerde op een mogelijke toekomst op het gebied van immunologie, versmolten met het onderwerp van milieugezondheid. Terwijl de luisteraars het terrein verkenden, werden ze uitgenodigd om zich de omgeving voor te stellen als een verlengstuk van hun immuunsysteem en na te denken over de vele manieren waarop hun lichaam verstrengeld was met microplastics in de sedimenten van de Amsterdamse waterwegen. Uiteindelijk vroeg Plastic Hypersea luisteraars om de oorlogsmetaforen die de immunologie achtervolgden achter zich te laten en na te denken over een meer uitgebreid zelfgevoel.

Geproduceerd in samenwerking met muzikant Vincenzo AcquAria Castellana en geluids- en opnamekunstenaar BJ Nilsen, werd de gelokaliseerde geluidservaring aangevuld met aangepaste bootzeilen en keramische sculpturen, gemaakt door Sissel, die fungeerden als ‘membranen’ gecodeerd met materiële en immateriële gegevens over het hydrofobe, industriële afval dat door de wateren van Nederland stroomde.

Over de artiest

Sissel Marie Tonn was een Deense kunstenaar gevestigd in Den Haag. Haar praktijk richtte zich op de verschuivingen in perceptie die optraden wanneer mensen verstrikt raakten in hun omgeving, waardoor de grenzen tussen lichaam en omgeving vervaagden. Haar artistiek onderzoek resulteerde vaak in interactieve, sensorische installaties.

‍

Plastic Hypersea was gebouwd op Echoes, een interactieve, door GPS geactiveerde mobiele app voor audiowandelingen. Om toegang te krijgen tot het werk, diende men de app te downloaden uit de App Store of Google Play. Vervolgens zette men een koptelefoon op en dwaalde men rond in het gebied van de NDSM-werf terwijl men de zeilen en keramische sculpturen volgde. De geleidelijke ontvouwing van het werk werd geactiveerd terwijl men liep en de omgeving verkende.

SEXYLAND was een kunstproject in de vorm van een tijdelijke sociëteit. Gedurende 365 dagen had de club iedere dag een nieuwe eigenaar. Die kon naar eigen wens invulling geven aan het programma, variërend van kunstuitingen tot sportevenementen, van gangsterrap tot diners in stroboscopisch licht. SEXYLAND was een tabula rasa dat op elke manier kon worden beschreven. SEXYLAND streefde ernaar om elke onbekende hoek van Amsterdam te markeren en te laten zien welke enorme diversiteit de stad te bieden had.

In 2021 is Sexyland verhuisd van de NDSM-werf naar de andere kant van Amsterdam-Noord onder de naam: Sexyland-World. In het kader van het vertrek van Sexyland spraken we met betrokkenen Aukje Dekker en Samira Ben Messaoud in een podcastaflevering van NDSM X. Beluister het hieronder.

Op weg naar school of werk, kussen achter een hoek van een gebouw, sprintjes trekken naar de pont, gegiechel dat uit een auto klinkt, kauwgom op de grond, vissen in het dok: dagelijkse activiteiten op de NDSM-werf. In NDSM Nursery Square, een project van Studio Makkink & Bey bekeken zij dagelijkse handelingen op de NDSM-werf met de vraag hoe zij deze via culturele activiteiten konden herprogrammeren.

‍

Vanaf oktober 2019 was er een tijdelijk plein te bezoeken waar ruimte was om met een flexibele infrastructuur interventies te doen en het gedrag in de openbare ruimte van de werf te beïnvloeden. Het plein zag er dan ook nooit hetzelfde uit, bewoog mee met haar bezoekers en werd soms ingekleurd door artists in residence. Zo waren er parkmeubels te leen en waren er zangers en kunstenaars die de pontreizigers in september tijdens de spits toezongen.

Kunstenaar Antoine Guay bouwde een broodoven in een container, waarna het daarin gebakken brood op een aantal zaterdagen aan bezoekers werd uitgedeeld in ruil voor een mooi gebaar of actie. Stadsdichter Gershwin Bonevacia trok een tijdje in bij de Nursery Square als 'dichter-in-residence'. Ook was er een documentaire te zien in de Nursery Square van Nina Swaeny Kersaan. En omdat dit ook een publiek plein was, van en voor Amsterdammers, nodigden ontwerper Jurgen Bey en curator Jules van den Langenberg ook buurtbewoners en partijen op de werf uit om zelf voorstellen voor de programmering te doen.

De Nieuw-Zeelandse kunstenaar Ilke Gers (1981), woonachtig in Rotterdam, maakt installaties, performances en publicaties waarin beweging, gedrag, sociale en ruimtelijke condities een rol spelen.

‍

Stichting NDSM-werf vroeg Ilke Gers om tijdelijk in te grijpen in de buitenruimte van de NDSM-werf waar een structuur van regels en wetten – in tegenstelling tot andere openbare plekken in Nederland – grotendeels ontbreekt. Gers bekeek de NDSM-werf op voorhand om te zien welk gedrag, gebruik en handelingen er plaatsvinden. Door te werken met een ‘script’ voor een krijtbelijning, kwam ze tot een tijdelijk beeldend werk. Heeft de huidige tijd haar zicht op het gedrag en gebruik van de openbare ruimte veranderd? De belijning was te zien totdat verkeersbewegingen of het weer de overhand namen en het werk vervaagde. De krijtlijnen van Ilke Gers die normaal gesproken voor sportvelden gebruikt worden maakten andere vormen van spel, acties en betekenissen mogelijk in reactie op het ‘publieke’ karakter van de NDSM-werf.

Ze omschreef haar werkwijze als “site-sensitive” in plaats van site-specifiek, waarbij het voor haar van belang was hoe een ruimte aanvoelt, welk gedrag een ruimte bepaalt en vormt. De aandacht ging naar het poreuze aspect ervan. Naar elementen waarvan je je op het eerste gezicht misschien niet bewust bent.

‘Flipping the Bird’ was een fotografisch werk van beeldend kunstenaar Jaap Scheeren (1979). Drie natuurbeelden werden geëxposeerd op billboards van 6 x 3 meter, verspreid over de NDSM-werf. Dit fotoproject hield de kijker een spiegel voor en liet op zowel bloedserieuze als absurdistische wijze zien hoe we ons verhielden tot de natuur.

‍

Wie zich aan de Noordelijke IJ-oevers begaf, kwam een aantal rebellerende dieren tegen. Een rat, een zwaan, een eekhoorn die hun middelvingers opstaken: Scheeren creëerde een wereld waarin hij zijn eigen logica, intuïtie en regels volgde, altijd met een humoristische twist. Met de fotowerken in de openbare ruimte, op de NDSM-werf en rond de Tolhuistuin, vertelde de fotograaf een verhaal over een mens die graag contact wilde maken met de natuur. De absurdistische beelden, die ook eerder in Het Parool verschenen, waren vanaf 17 oktober te zien op grote bouwborden (6 x 3 meter) op verschillende plekken op de NDSM-werf. De titel van het werk verwees naar het anders kijken naar dieren en natuur, maar ook naar de Engelse slang voor ‘je middelvinger opsteken’. Jaap Scheeren: “Mijn doel was dat we ons bewust werden van de positie van de mens ten opzichte van de natuur. Hoe werden we er weer vanzelfsprekend deel van?”

De tentoonstelling van Scheeren was de eerste in de nieuwe programmareeks ‘NDSM Billboards’, waarmee Stichting NDSM-werf ruimte bood aan kunstenaars op grote bouwborden: “In aanvulling op de bouwborden op het westelijke deel van de NDSM gaven we op NDSM-oost kunstenaars de gelegenheid op bouwborden hun artistieke statements aan te plakken. Met haar 10 hectare vormde de werf een prachtige achtergrond voor grote beelden. Naast gevestigde namen wilden we op de billboards ook jong talent een kans geven om in reactie op de context van de NDSM hun werk groots zichtbaar te maken voor Amsterdam”, aldus curator Petra Heck.

Van woensdag 21 oktober t/m zondag 25 oktober 2020 was op de NDSM-werf een tijdelijk project genaamd ‘Because the Night’ te zien, bestaande uit twee kunstwerken van lichtkunstenaars Boris Acket en Vladimir Grafov. De lichtinstallatie was een ode aan ADE – de evenementen die normaal gesproken de Amsterdamse nacht zo veel leven inbliezen, maar zich in 2020 noodgedwongen wat stiller moesten houden. De werken waren te bewonderen vanuit menig oogpunt, maar vooral bijzonder om van dichtbij te zien, hier op de NDSM-werf.

‍

Licht- en geluidskunstenaar Boris Acket (1988), o.a. bekend van zijn lichtwerken op DGTL Festival, creëerde het lichtwerk ‘BAKEN’. In een stuurloze tijd zonder stip aan de horizon bracht deze installatie, gecreëerd in samenwerking met Chris van Meer, Lumus Instruments, Ampco Flashlight, Think! AV & Van Ham Tenten en Podia, een kleine zucht van verlichting, een teken van leven. Zachtjes ‘klopte’ het licht rond in het ritme van een hartslag, als een vuurtoren. Ieder die het werk van een afstand gadesloeg, kon de hartslag waarnemen zonder hem te horen. Zo benadrukte het werk de oorverdovende stilte van ADE 2020 en stak het letterlijk en figuurlijk een hart onder de riem bij de nacht- en festivalsector en bij alle Amsterdammers. Het werk was bedoeld als een rustgevende stip aan de horizon – te zien vanaf verschillende plekken – maar wie ‘BAKEN’ van heel dichtbij ervoer, kon het hart daadwerkelijk zachtjes horen kloppen. De hartslag werd speciaal voor ADE opgebouwd uit de kicks (bassdrums) van de meest gebruikte drumcomputers in de dancemuziek.

Het tweede werk van ‘Because the Night’ was van lichtkunstenaar Vladimir Grafov (1964), die in zijn installatie ‘Invincible Sun’ lasers gebruikte om een abstract en autonoom lijnenspel te creëren op de Y-helling waar vroeger de schepen het IJ in rolden. De laserlichten, onlosmakelijk verbonden met de sfeer en het decor van dancefeesten, vormden de basis voor zijn werk en verbeeldden hoe na zonsondergang het daglicht plaatsmaakte voor het licht van de nacht. Grafov koppelde in zijn werk wetenschap en techniek om tot nieuwe ervaringen te komen op het gebied van vorm, kleur en geluid.

‍

‘Because the Night’ vond tegelijkertijd plaats met NDSM Music Digital x ADE 2020, waarbij vijf dagen lang een muziekprogramma live op stream werd uitgezonden. Gedurende deze vijf dagen kon het publiek meekijken en luisteren naar meer dan 50 uur aan topartiesten, labels en de nieuwste talenten in house- en technomuziek. Vanwege de nieuwe maatregelen werden er COVID-19-proof digital dance parties georganiseerd om vanuit de huiskamer middels videoconferenties wereldwijd samen te dansen.

Toen in de zomer van 2020 de teugels weer iets mochten vieren in het kader van de maatregelen omtrent de Coronapandemie, waren we blij dat we open konden met de Zomerwerf. Door ruimtelijk ontwerpbureau Overtreders W werd een multifunctioneel grid ontworpen voor de Load Out. Binnen dit grid werden mogelijkheden gemaakt voor sport en spel, picknicken, kleinschalige optredens en niet te vergeten onze werftuintjes. Een ander onderdeel was het eerste basketbalveld van 3X3 Unites op NDSM en het toernooi wat zij van de zomer organiseerden. Een ander opvallend element was de bokszak van Boogieland, zodat mensen in de buitenlucht kunnen (kick)boksen. We, Stichting NDSM-werf, waren blij dat we met al die ruimte die we ‘over’ hadden toch iets hebben kunnen geven aan de stad.