Toren van Babel: meet the artists! Editie 8 – Tina Lenz
In het kader van de Toren van Babel op NDSM gaan we in gesprek met acht kunstenaars die op hun eigen manier een steentje bijdragen aan deze kunst installatie. Met ieder een eigen, unieke workshop laten zij Amsterdammers reflecteren op de stad van de toekomst. Samen creëren zij veelzijdige kunstwerken die van 18 september tot 17 oktober allemaal opgetuigd worden in een imposant bouwwerk op de NDSM-werf. In deze laatste editie: design antropoloog Tina Lenz.
Bekijk hier het video-interview dat Anna Sidorchik (OatStudio) met haar en de deelnemers van haar workshop maakte:
Naast dit video-interview spreekt Teus Hagen ook met elke kunstenaar voor een schriftelijk interview. Hij gaat in gesprek op haar boot-studio aan de Amstel. Zoals ze in haar werk verschillende disciplines weet te verenigen, is ook deze boot een samensmelting: een werkplek én een stukje thuis. En dat midden in Amsterdam, waar het observeren van de talloze gezichten van de hoofdstad haar nooit gaat vervelen.
Fotografie: Victoria Ushkanova
Aan de deelnemers van de workshops stelden wij de vraag: hoe ziet jouw ideale stad eruit? Hoe zou jij deze vraag zelf beantwoorden?
Mijn ideale stad is een omgeving waar veel verschillende culturen samenkomen. Daar voel ik me ongelooflijk thuis. Als een plek heel uniform is, dan word ik doodongelukkig. Het draait voor mij om hybriditeit. Dat vind je vaak in grote steden, en daar kan ik helemaal in achterover leunen. Ik hunkerde op jonge leeftijd al om naar een grote stad te gaan. Dan is Amsterdam nog best wel klein. In Brussel, daarentegen – waar ik ook heb gewoond – reis je in een tramrit van Schaarbeek naar Elsene door allerlei lagen van de maatschappij, en dat is zo leerzaam.
In mijn ogen is iedereen kunstenaar.
Hoe bekend was je met het verhaal van de Toren van Babel? Welk aspect van dit verhaal spreekt je nu het meest aan?
Het schilderij (‘De toren van Babel’ door Pieter Bruegel, red.) is een geijkt werk, dat ken je van kinds af aan. Maar voor de extra context heb ik er ook weer even een Bijbel bijgepakt. Wat mij aanspreekt is het feit dat dit verhaal naar deze tijd gebracht kan worden met een nieuwe interpretatie; als een soort 2.0 versie. Het schilderij heeft een historisch karakter en zo’n universeel Bijbels verhaal plaats je al snel in het verleden. Maar door het in de context van de stad van nu te plaatsen, draait het verhaal zich om – van het fragmenteren van één taal als straf van God op de hoogmoed van de mens, naar het samenbrengen van meerdere talen in één toren. Hierdoor kan ook de politieke betekenis van het verhaal tot een hoger niveau gebracht worden. Zo’n Toren van Babel zou je eigenlijk in elke stad kunnen hebben, om dan met nóg meer mensen dit gesprek aan te gaan.
Dit project heeft iets aangezet bij mij. Ik zie het niet alleen als een schilderij maar ook als een maatschappelijk vehikel voor nieuwe dialogen over meerstemmigheid en voor letterlijk horen van meer stemmen uit de stad.
-
Tina Lenz. Beeld: Victoria Ushkanova Photography
-
'Paper Paradise' is te zien in de Toren van Babel. Beeld: Victoria Ushkanova Photography
-
Beeld: Victoria Ushkanova Photography
-
Beeld: Victoria Ushkanova Photography
Het verhaal van de Toren van Babel symboliseert het streven van de mens naar het hoogst haalbare, maar ook de spanning tussen bescheidenheid en hoogmoed. Ervaar jij deze spanning zelf ook wel eens als kunstenaar?
Ja, en het is mooi hoe dat in dit project naar voren komt. Voor mij is iedereen kunstenaar. Daarom nodig ik vanuit mijn vak als design antropoloog ook mensen uit om samen te creëren. We hebben tijdens de workshop ‘Paper Paradise’ met papier gewerkt, en papier is kwetsbaar. Ook dat stond dus symbool voor het los moeten laten. Maar wat blijft er voor mij als kunstenaar en ontwerper nog over? Ik wil natuurlijk dat er iets fantastisch in die Toren van Babel geplaatst wordt, maar kan dat niet volledig aansturen. Je moet de regie loslaten, maar waar mogelijk toch ook een beetje vasthouden. Dus bijvoorbeeld in de kwaliteit van de spandoeken en typografie. Daar komt dan toch een beetje ijdelheid in terug. Dat is altijd het geval: een wisselwerking tussen the other en the self – zoals het in de antropologie wordt beschreven – zal altijd aanwezig zijn. Ik geef het uit handen, maar ik ben er ook trots op dat alle 40 deelnemers zich hebben geuit door een persoonlijke bijdrage te leveren.
Dat spel vind ik interessant. Het wringt en het schuurt in mij, maar op een goede manier. Laat het wel duidelijk zijn: het is geen egodocument. Het gaat om de mensen die het uiteindelijk hebben gemaakt. Hun verhalen, symbolen en rituelen. De Surinaams Inheemse vrouwen, mannen van de moskee El Moutaquine, dames van het Taalcafé bij Huis van de Wijk de Evenaar en mijn vrienden tijdens de workshop in Chinese boekhandel Ming Ya zijn allen eigenaar van de vier welkomstpoorten. Voor mij gaat het er als design antropoloog om dat ik een kader creëer, en dat anderen dat op kunnen pakken en ermee verder kunnen gaan. Of het nu de deelnemers waren of de mensen die straks de Toren van Babel bezoeken en er even gaan zitten lunchen.
Een stad met hybriditeit. Daar kan ik helemaal in achterover leunen.
Het kunstenaarschap kan op z’n tijd erg individualistisch werk zijn, maar het Toren van Babel verhaal (en ook dit project) draait juist om een collectief dat samen iets groots probeert te verwezenlijken. Hoe is het voor jou om voor dit project in een collectief te werken?
Ik beweeg me niet zozeer meer op het individualistische vlak, ben daar door de jaren heen uitgegroeid. Wat ik voor de Toren van Babel heb gedaan hoop ik in de toekomst nog veel vaker te doen; ik faciliteer graag, en wil dat creativiteit en verhalen ook uit de hand van andere mensen komen. Maar het moet wel meer zijn dan community art of creatieve therapie. Het verhaal zelf moet wel krachtig zijn, met een duidelijk concept, kader en podium om aan anderen te geven. Dat het participanten een veilig gevoel geeft, en iets bij ze open maakt waardoor ze zelf tot een next level komen. We hebben het nu over een bestaande toren, maar mensen kunnen ook aan een toren in zichzelf bouwen.
In Arnhem, waar ik ben verbonden aan Bureau Ruimtekoers, ben ik met soortgelijke projecten bezig. Haal mensen uit een winkelcentrum of een eigenaar uit een döner kebab zaak, en ze zullen zien dat ze zelf kunnen creëren, niet alleen verbaal, maar ook visueel of door middel van interventies.
Hoe ken je NDSM en wat vind je van de NDSM-werf als locatie voor de Toren van Babel?
Ik kom er regelmatig, maar niet in het weekend. Ik vind het leuk dat het zo’n internationaal publiek trekt en dat het zoveel aantrekt als vrijhaven voor kunstenaars. Ik ken het vooral omdat ik daar vaak doorheen fiets. Maar om bijvoorbeeld te werken met de moskee El Moutaquine, dat was echt een eye opener. Wat ik heel mooi vind aan dit project is dat ik wat meer bij plekken binnen ben geweest. Dat er deuren open zijn gegaan bij plekken waar ik anders geen kennis van had.
Volgens mij kende ik NDSM heel mainstream, maar ik heb nu een extra laag ontdekt die eigenlijk veel interessanter is voor mij. Alles wat groot wordt georganiseerd is fantastisch, maar het gaat mij meer om de mensen in het dagelijks leven die er embedded zijn. Daar zit mijn nieuwsgierigheid.
Hoe draagt jouw vakgebied bij aan meerstemmigheid in de stad?
Design antropologie is per definitie een discipline die vanuit participatie uitgaat, en dat betekent lokaal samenwerken en mensen uitnodigen in het ontwerpproces. De antropoloog observeert, doet embedded veldwerk en nodigt mensen uit om samen vanuit diverse culturele interpretaties analyses te maken. De ontwerper creëert in de publieke ruimte, en neemt dusdanig cultureel sensitieve inzichten mee voor het bouwen aan een gemeenschappelijke toekomst. Dus door deze twee disciplines te combineren, kijk je hoe meerstemmigheid uit het verleden en het heden toegepast kan worden in de toekomst, zonder per se een einddoel voor ogen te hebben. Het is ontstaansgericht ontwerpen.
Dat vind ik ook zo mooi aan de Toren van Babel; dat het een open, democratisch proces is. Ik hoop dat we met projecten als deze naar een nieuwe wereld bewegen. Vanuit Den Haag en het old boys networks wordt nu nog teveel top down gereguleerd. Maar zoveel mensen – van social designers tot de mensen bij Stichting TAAK & Stichting NDSM-werf – zijn bezig met hoe je politiek kan bedrijven vanuit de onzichtbare perspectieven die een duidelijke stem verdienen. Ik vind het heel leuk om daar aan mee te werken, iets los te maken en bij mensen te genereren.
-
Beeld: Victoria Ushkanova
-
Beeld: Victoria Ushkanova
-
Beeld: Victoria Ushkanova