Artikel | Van scheepswerf naar plek voor creatieven en voor experiment
De geschiedenis van de NDSM-werf gaat terug tot in 1894. In dat jaar werd de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij (NSM) opgericht op Oostenburg in Amsterdam Oost. Het bedrijf wilde de ondergang van de scheepbouwindustrie tegengaan, door een doorstart te maken in het bouwen van moderne ijzeren schepen met mechanische aandrijving.
Doordat de NSM op Oostenburg niet kon uitbreiden, verhuisde zij in 1915 naar de overkant van het IJ, naar Amsterdam Noord. De scheepsbouw kende toen een hoge productie en het bedrijf NSM barstte uit haar voegen. Met medewerking van de Gemeente Amsterdam investeerde NSM in een derde werf naast ADM (Amsterdamsche Droogdok Maatschappij) en NSM. Pas in 1915 kwam de werf tot stand door dempen en uitdieping van het IJ. In 1920 vestigde de Nederlandsche Dok Maatschappij zich aan het IJ op het gestorte betonnen terrein.
Nu 70 jaar geleden, op 27 februari 1946, zijn deze bedrijven gefuseerd en zo ontstond de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM). Zij vervulde toen de behoeften in het vervangen van oude schepen en vervoer van goederen naar Nederlands-Indië. Het was een succesvol en vooruitstrevend bedrijf, welke tot één van de grootste en modernste scheepsbouwwerven ter wereld behoorde. Echter, de NDSM-werf raakte in de jaren 70 in de problemen, waardoor het in 1984 haar deuren moest sluiten.
Een periode van verloedering, drugs en prostitutie begon op de verlaten NDSM-werf. Totdat er op een gegeven moment een paar jonge culturele ondernemers waren die samen met de gemeente de handen in één sloegen om op deze locatie een culturele vrijplaats te creëren. Hierdoor ontstond er reuring op het terrein, wat resulteerde in de oprichting van o.a. Stichting Kinetisch Noord, Stichting Skatepark Amsterdam, café-restaurant Noorderlicht én Ondernemersvereniging De Toekomst die de
belangen van zowel de oude als die nieuwe huurders van de verschillende gebouwen en
buitenruimtes op NDSM Oost behartigt. Deze pioniers creëerden als het ware een nieuwe fase van de NDSM-werf.
Onder de naam Kinetisch Noord zijn deze initiatiefnemers in 1999 zelf aan de slag gegaan met de herontwikkeling van de enorme scheepsbouwloods en een deel van de buitenruimte waar ze beschikking over kregen. Ze bouwden in de loods een van de hoogst gewaardeerde indoor-skatepark van Europa, twaalf grote theaterwerkplaatsen (bekend als de Oostvleugel) en een zogenaamde een Kunststad voor ruim tweehonderd culturele ondernemers, ambachtslieden en kunstenaars, twaalf grote theaterwerkplaatsen, een van de hoogst gewaardeerde indoor-skatebanen van Europa, en op het buitenterrein het café-restaurant De Houten Kop (nu bekend als Noorderlicht). De Stichting Kinetisch Noord is nu nog steeds verantwoordelijk voor de verhuur van de ruimtes in de voormalige scheepsbouwloods.
In 2007 geleden kwam de NDSM-werf in het vizier van projectontwikkelaar Biesterbos BV. Deze gebiedsontwikkelaar probeert op geregisseerde manier de oude historie te behouden en de NDSM-werf niet te veranderen in een ‘truttig gebied, waar alles netjes aangeharkt is’. Hiermee wordt bedoeld dat er wel nieuwe initiatieven worden genomen, maar er te allen tijde rekening wordt gehouden met de historie van het terrein.Met de komst van Biesterbos ging de NDSM-werf zijn tweede ontwikkelfase in; ‘Het is veel leuker om gebieden in te richten die werken. Om plekken te creëren waar mensen willen zijn.’
In 2009 wordt een nieuwe stichting opgericht voor het beheer en de programmering van de openbare ruimte van de werf: Stichting NDSM- werf wordt gevormd door de verschillende gebouw-eigenaren en partijen die aan het buitenterrein liggen of daarbij betrokken zijn. Het idee is dat al die partijen een stem hebben bij het profiel van de activiteiten en dat een professionele uitvoeringsorganisatie de activiteiten op het buitenterrein faciliteert. In dezelfde periode ontstaan ook heel andere nieuwe initiatieven. De NDSM- werf doet haar naam als culturele vrijplaats eer aan door een experimenteerruimte voor hernieuwbare energie te worden. De initiatiefnemers van de scheepsbouwloods zijn de eersten op de werf die met duurzame energie bezig zijn. Met de komst van de nieuwe buren zoals Greenpeace, Hilton, MTV, Pllek, etc. ontstaat een nieuw initiatief, namelijk de oprichting van de duurzame coöperatie NDSM Energie die in 2012 van start gaat en tot doel heeft zo veel mogelijk gebruik te maken van hernieuwbare energie. De ambitie is om het eerste zelfvoorzienende bedrijventerrein van Nederland te worden, een bijzonder initiatief van zowel creatieve, commerciële en nog aanwezige scheepsbouwbedrijven samen.
In 2013 slaan de huurders van de scheepsbouwloods, Stichting NDSM-werf, Stadsdeel Amsterdam-Noord en Ondernemersvereniging De Toekomst de handen ineen met het project ‘Self Made Future’. Dit resulteerde in de publicatie van ‘Werk aan de Werf: Laboratorium NDSM-werf – de koers 2014-2025’. Hiermee gaat de derde fase in waarin nieuwe initiatieven en bezoekers de werf ontdekken als plek om te werken, te produceren, te wonen, te recreëren, aan te meren, kunst te maken, te experimenteren en te leven.
In 2018 verschijnt het boek ‘Make Your City – De Stad als Casco’ over twintig jaar zelforganisatie en pionieren op de NDSM-werf.