Interview | Talking Trees – In gesprek met Bert Barten

Wat begon als een verrassende ontdekking, is jaren later uitgegroeid tot het muzikale project Talking Trees. Kunstenaar en componist Bert Barten geeft bomen een stem en brengt daarmee zijn publiek in directe verbintenis met de natuur. Door middel van monitoring met sensoren verzamelt Bert informatie over bomen, waarna hij dit vertaalt naar muziek. Op zaterdagavond 30 mei doet hij dit live tijdens een optreden vanuit zijn studio op de NDSM-werf. Via een intercontinentale livestream probeert hij op afstand zoveel mogelijk mensen de bijzonderheden van de natuur te laten ervaren.

Een van Bert’s studio’s is gelegen in de NDSM Treehouse. Hij noemt het zelf een klein kunstenaarsdorp waar ook een aantal van zijn vrienden een ruimte hebben. Binnen in zijn studio staat een keyboard, een kast vol met tapejes en allerhande apparatuur in koffertjes.

Zijn fascinatie voor zowel beeld als geluid vormt een rode draad in zijn levensloop als artiest en kunstenaar. Als hippie zat Bert in de jaren zeventig in een psychedelische popgroep genaamd Marshmallow. Na het zien van een performance van Lindsay Kemp, de bewegingsleraar van David Bowie, raakte Bert erg geïntrigeerd door theater. Tijdens deze performance werd de Midzomernachtdroom van Shakespeare voorgedragen maar dan zonder woorden. “Ik zat daar in de zaal en zag allerlei beelden voorbijkomen en ik dacht: zo kan het dus ook. Ik besefte me dat creativiteit niet alleen kan worden gebruikt om het hele subtiele geluid in beweging te krijgen, maar ook om beelden te creëren”, vertelt Bert.  In de jaren 90, rolde hij de televisiewereld in en deed hij VARA’s nachtshow. Hij bleef daarin hangen en werd gevraagd om grote theaterspektakels te regisseren, wat hij tot een jaar of vijf geleden heeft gedaan. Daarna maakte hij het cirkeltje rond en kwam hij weer bij geluid terecht. Ook werkt hij nog veel met psychedelische beelden. “Ik ben heel erg geïnteresseerd in de verwondering van dingen. Dat is mijn drijfveer”, zegt hij.

Zo’n 25 jaar geleden begon wat nu het internationale fenomeen ‘Talking Trees’ is. “Ik was samen met een vriend van mij aan het wandelen in the Red Woods van San Franscisco. Die vriend, Scot Cresham-Lancaster, is professor in Sonologie in Berkeley. Hij had een leugendetectortje bij zich en ik had zo’n klein synthesizertje in de auto liggen. We waren erg melig en op een gegeven moment riep ik voor de grap: ‘zou een boom kunnen liegen?’. Vervolgens liep hij naar een boom toe en zette er twee sensoren op. We zagen inderdaad dat er elektriciteit was, want er sloegen pulsen uit. Toen ik dat synthesizertje erop had aangesloten, hoorden we allerlei geluiden. We waren beiden stomverbaasd toen we ontdekten dat bomen kunnen “praten”. Alles in de natuur vibreert, en bomen zijn geen uitzondering”, aldus Bert.

Sindsdien belden Scot en Bert elkaar om de paar jaar met de vraag om het project op te pakken. Een jaar of drie geleden besloot Bert dat het tijd werd om het daadwerkelijk te gaan uitvoeren. De belangrijke aanleiding hiervoor was het omkappen van het Poolse oerbos. “Ik vond dat dat niet zomaar kon gebeuren gezien de Universiteit van Wageningen dat bos als nulmeting gebruikt. Een oerbos is hoe een bos eigenlijk hoort te zijn en als je die nulmeting weghaalt, verlies je belangrijke gegevens over de natuur. Daarom moeten we er heel voorzichtig mee zijn”, zegt Bert. “Toentertijd deed ik ook veel voor Staatsbosbeheer en ik vroeg hun te protesteren. Het antwoord was dat zij geen protestorganisatie zijn en ik als kunstenaar maar wat moest verzinnen. Toen heb ik Scot opgebeld, hem hierheen laten komen en zijn we eindelijk van start gegaan met het project.”

Bert’s fascinatie voor bomen is er van kleins af aan al geweest. “In de grote vakanties werd ik altijd bij mijn opa en oma gedropt. Achter hun huis in Sittard lag de Kollenberg. Daar rende ik dan omhoog waar ik ging zitten schilderen, want dat deed ik ontzettend graag. Een keer, toen ik een jaar of acht was, zat ik boven op die berg en schilderde ik een boom. Ik keek ernaar en stelde me voor hoe de sappen van de wortels naar boven stroomden. Met mijn fantasie verdween ik uiteindelijk helemaal in dat blad. Toen ben ik met tranen van geluk naar beneden gerend en zei ik tegen mijn opa en oma: ‘Ik denk dat ik te vroeg volwassen ben geworden. Jullie moeten wel vreselijk gelukkig zijn’. Ze dachten dat ik ziek geworden was. Er viel een heel groot hek tussen de volwassen wereld en mij in en dat is eigenlijk nooit meer goed gekomen”, vertelt hij.  “Deze eerste eenheidservaring met een boom was zo mystiek. Ieder mens heeft wel eens een zo’n ervaring, maar die duwen we snel weg omdat zoiets niet in ons dagelijks leven past. Toch zijn die natuurlijke ervaringen ontzettend belangrijk. Ik denk dat kunst daar voor een groot deel ook over gaat”.

Ik denk dat als je mensen laat ervaren wat het betekent om in contact te staan met de natuur, dat meer doet dan een protestbord.

In de jaren zeventig sloot Bert zich aan bij allerlei natuurorganisaties en sociale netwerken. Hij heeft veel geprotesteerd en heel wat wegen afgezet. “Nu ben ik niet meer zo’n activist. Ik denk dat als je mensen laat ervaren wat het betekent om in contact te staan met de natuur, dat meer doet dan een protestbord. Juist daarom probeer ik mensen naar mijn concerten toe te krijgen”, verklaart Barten.

Professoren van over de hele wereld sturen Bert data toe. Die data bestaan uit Excel sheets die de gemeten pulsen van bomen weergeven. Tussen die pulsen zit vaak een tijdsbestek van een halfuur. “Het is heel gek want dan hoor ik om het halfuur een noot. Dat is voor ons natuurlijk geen muziek. Dus wat ik doe: ik comprimeer ze, zet ze om in midi-noten en dan maak ik van een maand aan pulsen 10 minuten. Hierdoor ontstaan een soort ostinato patroontjes. Het is eigenlijk een time-lapse voor geluid”, legt de componist uit. “Bomen hebben een compleet ander levenstempo dan wij. Het is bijna arrogant dat ik door een boom een paar uur te monitoren iets kan zeggen over zijn drieduizendjarige bestaan”, benadrukt Barten.

Alles in de natuur gaat langzaam en dat speelt zich eigenlijk buiten ons bewustzijnsniveau af. Ik probeer het juist een beetje naar binnen toe te halen.

Barten meet de sapstromen, de vluchtige organische stoffen, de vochtigheid, het zuurstofgehalte, het koolstofgehalte en de fotosynthese van de boom. Dat zijn variabelen waar de pulsen uit voortkomen die hij vervolgens vertaalt naar muziek. “Hoewel fotosynthese overdag plaatsvindt, gebeuren er ’s nachts ook veel dingen. Een gemiddelde boom drinkt al gauw 100 tot 200 liter water per dag. Gedurende de dag zuigt hij dat op. Dat is net een soort inademing. De uitademing vindt ’s nachts plaats wanneer de afvalstoffen naar beneden worden afgevoerd en de boom groeit. Dat is een soort tegengestelde beweging. Overdag begint het weer van voor af aan” legt Bert uit. “Wij mensen ademen de hele dag door, maar een boom doet dat maar één keer per dag. Dat is ook al een heel groot tijdsverschil. Alles in de natuur gaat langzaam en dat speelt zich eigenlijk buiten ons bewustzijnsniveau af. Ik probeer het juist een beetje naar binnen toe te halen”, vertelt hij.

Normaliter stoppen wij allemaal dieren in hokken en nu hebben we onszelf moeten domesticeren. Nu zitten wij zelf in een hok.

Met het project Talking Trees probeert Bert het in balans leven met de natuur te benadrukken. “De laatste decennia, vanaf de industriële revolutie eigenlijk al, hebben wij onszelf buiten de natuur geplaatst terwijl wij een onderdeel zijn van. Ik wil ons laten ervaren dat de natuur niet iets is dat zich buiten ons afspeelt. Ik hoop ook dat we met deze crisis tot dat inzicht komen, want dit is er het grootste bewijs van. Normaliter stoppen wij allemaal dieren in hokken en nu hebben we onszelf moeten domesticeren. Nu zitten wij zelf in een hok. Een omgekeerde wereld eigenlijk”, vertelt hij. “We kunnen een heel groot voorbeeld nemen aan inheemse bevolkingen die nog in de bossen wonen. Die natuurmensen hebben zelf niks nodig en leven daar zonder al die dingen die wij uitgevonden en nodig hebben om comfort te hebben. Ze leven zonder ruis en heel direct. Ik wil dat niet helemaal verheerlijken, omdat we ook veel goeds voor onszelf hebben gecreëerd denk ik. Maar we zijn daardoor ver van de natuur afgekomen”.

Het muziekrepertoire van Talking Trees varieert van ambient muziek tot swingende jazzmuziek. “De muziek uit de natuur kan in verschillende vormen terugkomen. Dat vind ik er zo interessant aan. En dat is een beetje lullig, want als artiest moet je in hokjes opereren. Vaak is het of dit of dat. Dat is een beetje lastig voor mij omdat ik al die kleuren die de natuur ons te bieden heeft wil horen”,  zegt hij. “Ik zit er ook aan te denken om die partituren die ik op basis van die data schrijf een keer vrij te geven en musici van over de hele wereld uit te nodigen om er een eigen draai aan te geven” vertelt Bert.

Het livestream concert zal plaatsvinden op zaterdagavond 30 mei om 20:00 (CEST). Vanuit de NDSM Treehouse gaat Bert een plaatselijke wilg monitoren en zal hij de vibraties laten horen. Scot Cresham-Lancaster doet dit vanuit Amerika met Californische pruimenboom. Samen laten ze de bomen live op elkaar reageren. “Ik hoop dat je iets meekrijgt van die langzame, ambient-achtige geluiden die ik mix met data van bossen over de hele wereld. Het wordt een samenspel van een hele hoop bosgeluiden”.

Talking Trees is bezig met het wereldwijd planten van 5 miljoen bomen. Klik hier om een boom te doneren.

 

NDSM maakt gebruik van cookies. Bekijk ons privacy statement voor meer informatie.