Anne-Jan Reijn vertelt over zijn werk Public Air Filters op NDSM
Anne-Jan Reijn, één van de winnaars van de NDSM Open Call 2021, lanceerde op 11 juli zijn werk Public Air Filters. We gingen met hem in gesprek over de installatie en zijn visie op het kunstwerk.
Anne-Jan Reijn, photo credits: Robin van Dijk
Ik ontmoet Anne-Jan bij zijn atelier in Maak Gemeenschap de Hoop in Zaandam. Terwijl we binnen rondlopen kan ik niet anders dan de vergelijking trekken met de kunststad: de ateliers zitten op meerdere hoogte niveaus en zijn stuk voor stuk uniek. Aangezien het een opmerkelijk hete middag is besluiten we om ons gesprek buiten te doen. Terwijl we onder twee grote eiken aan het water achter de broedplaats plaatsnemen, beginnen we te praten.
Anne-Jan, je hebt de Open Call 2021 van Stichting NDSM-werf gewonnen. Kun je wat meer vertellen over hoe het idee van Public Air Filters is ontstaan en waarom je hebt besloten het in te zenden voor de Open Call?
“Ja natuurlijk, Public Air Filters is gekoppeld aan een tentoonstelling die ik later dit jaar in Nieuw-Dakota ga doen, genaamd Asbestos The Magic Mineral. De tentoonstelling neemt het materiaal Asbest als katalysator of casus stuk om een verhaal te vertellen over gevaren die we met het blote oog niet kunnen zien. Toen ik in samenwerking met Nieuw Dakota de tentoonstelling aan het vormgeven was, leek het ons mooi om, aangezien het onderwerp over lucht gaat, een lijn naar buiten te trekken. Zodoende zonden we Public Air Filters in voor de Open Call, om nog een laag aan de tentoonstelling toe te voegen, een laag die zich in de buitenlucht op de werf afspeelt.”
We hebben het idee dat we een bepaalde invloed zouden moeten kunnen uitoefenen op bepaalde omstandigheden van de natuur
“Bijna al mijn werk gaat al jaren over risico en over angst, en dan vooral over het verschil tussen reële angst en irreële angst. Toen ik begon te denken over dit werk vond ik Asbest wel een sensationeel onderwerp en dat is ontstaan in een tijd dat we er nog veel hysterischer over waren dan nu. Zo was er op een gegeven moment in Utrecht een ontruiming van een woonbuurt, omdat er ergens misschien een klein beetje asbest was vrijgekomen. Mijn neiging toen was om te denken dat dat een zwaar overdreven reactie was, maar ik vond die hysterie wel fascinerend. We lopen dag in dag uit tussen de voorbij scheurende auto’s, maar als er dan een heel klein beetje asbest vrij komt gaan alle alarmbellen af. Niet dat dat onterecht is per sé, maar daar zit natuurlijk wel een soort selectiemechanisme, wat mij intrigeert. Zo is het idee om een werk te maken wat over een ‘onzichtbare vijand’ gaat begonnen met ontwikkelen.”
Maakgemeenschap De Hoop, photo credits: Robin van Dijk
“Wat ik interessant vind aan dingen die we niet kunnen zien is, omdat je het niet kunt zien en niet zelf kunt meten, er automatisch interessante maatschappelijke structuren ontstaan. Het gevaar moet gekaderd en gemarkeerd worden door een autoriteit. Dat gebeurt meestal door de overheid op advies van de wetenschap. Hierdoor wordt je als burger direct voor de vraag gezet: in hoeverre vertrouw ik de wetenschap en in die autoriteit die de boodschap of uitslag van de wetenschap doorspeelt? Die vertrouwenskwestie die dan ontstaat vind ik interessant, die is vaak ook conflictueus en heerlijk om in te porren.”
De locatie van de NDSM is zeker een interessante omdat je je kunt voorstellen dat daar een soort bijzondere lucht is
“Hier zit ook wel een vergelijking in met wat we het afgelopen jaar hebben meegemaakt met een onzichtbare vijand, de actualiteit heeft in die zin dit project ingehaald. Toen dat nieuws zich ontwikkelde vorig jaar vond ik het, naast heel zorgelijk, deels ook wel een beetje smullen. Dit soort hele heftige maatschappelijk beladen kwesties rondom gevaren en risico, vooral zo verwikkeld in het dagelijkse leven, vind ik het interessantst. Waar ik met mijn werk en straks ook met de tentoonstelling in Nieuw Dakota vooral mee bezig ben, is het kaderen van die onzichtbare vijand, maar dan in de context van luchtkwaliteit. Ik zet met mijn werk een kader en een markering op stukken lucht waardoor er vervolgens een waardeoordeel aan die stukken lucht kan worden geplakt: is de gefilterde lucht dan beter dan de ongefilterde lucht, en is de ongefilterde lucht nog wel te vertrouwen?”
Making of Public Air Filters, photo credits: Robin van Dijk
Kun je nog iets meer vertellen over de boodschap achter het kaderen van lucht in de openbare ruimte en het waardeoordeel dat daarop wellicht volgt van de bezoeker over de luchtkwaliteit op NDSM?
“Absoluut, laat één ding duidelijk zijn, het is niet mijn doel om de bezoekers van NDSM angst aan te wakkeren over de kwaliteit van de lucht die zij op de werf inademen. Als je het hebt over het kaderen van lucht, is naar mijn idee het krachtige gebaar van mijn werk dat ik gefilterde lucht aanbiedt aan mensen. Daardoor wordt in één keer alle andere lucht gekaderd als ongefilterde lucht. Wat doet dat met de perceptie van mensen over waar ze lopen en wat ze daar inademen? In de basis zit het werk dus in de perceptie van de omgeving van mensen die je opwekt doordat je gefilterde lucht aanbiedt. Echter, het is en blijft een kunstwerk, wat in essentie niets concreets zegt over de daadwerkelijke luchtkwaliteit die in de longen van langslopende mensen beland.”
Inademen wordt in één keer een soort extravagant avontuur
“De meer achterliggende betekening van het werk heeft te maken met welke plek de mens inneemt in de natuur om ons heen. Ik denk dat wij als mens heel erg geneigd zijn door meerdere facetten om te denken dat we los staan van de natuur en van onze omgeving. Het is voor ons gevoel ons lichaam vs. dat wat zich buiten ons lichaam afspeelt. Terwijl dat natuurlijk niet helemaal klopt met hoe ons lichaam daadwerkelijk functioneert want er zijn heel veel organismen die nodig zijn om ons lichaam draaiende te houden die afkomstig zijn uit de wereld om ons heen. Ik hoop dat mensen zich bewuster worden van die wisselwerking met ons en de natuur als ze mijn werk bekijken. Naast onzichtbare vijanden zijn er ook onzichtbare benodigdheden die zich in de natuur om ons heen bevinden.”
-
Making of Public Air Filters, photo credits: Robin van Dijk
-
Making of Public Air Filters, photo credits: Robin van Dijk
-
Making of Public Air Filters, photo credits: Robin van Dijk
“Naast het conceptuele deel van mijn werk zit er ook een aspect van beleving in. Het balanceert op en over de randen van fictie en non fictie; bezoekers kunnen namelijk zelf niet achterhalen of er echt lucht wordt gefilterd of niet. Daarnaast is er een systeem aan het werk dat het idee van een zichtbaar residu, wat ontstaat door onzichtbare deeltjes in de lucht, uitbaat en manipuleert. Door met dat residu in de weer te gaan wordt het zo over de top getrokken dat het inademen in één keer een soort extravagant avontuur wordt waar je allemaal roze, gele en glimmende groeiende stoffen ziet en tot je neemt. Iets wat in het dagelijks leven heel normaal is, namelijk in en uitademen, wordt opeens een beleving. Het krijgt in één keer een soort fictief avontuurlijke kwaliteit. Dat spel wat ontstaat tussen wat er echt gebeurd en wat de installatie insinueert wat er gebeurd is een belangrijk deel van dit werk.”
Toen ik jouw plan las en in die context na ging denken over luchtkwaliteit legde ik een link naar industrialisatie, speelt het industriële verleden van de NDSM-werf een rol in het werk?
“De locatie van de NDSM is zeker een interessante omdat je je kunt voorstellen dat daar een soort bijzondere lucht is. Het beeld van de vroegere industrie ligt nog vers in het collectieve geheugen, maar moet nu ook plaatsmaken voor het beeld van een woonwijk. Daar wil ik met Public air filters een beetje tussenin gaan hangen. Omdat er op de NDSM-werf steeds meer woningen worden gebouwd, betekent dat dan ook dat de lucht aan het veranderen is. Of is de lucht van de industrialisatie die er toen was nog steeds te vinden? En dan hebben we het nu nog over het ‘buiten’ van NDSM. Ik kan me voorstellen dat de luchtkwaliteit in de NDSM Loods nog meer wordt beïnvloed door de vroegere industrie op dit moment. In zo’n hal, op een vloer waar veel gewerkt is met zware metalen en giftige stoffen, dat krijg je niet even met een stofzuigertje weg. Het is natuurlijk de vraag of het hoeveelheden zijn waar je je zorgen om moet maken, maar het is wel belangrijk om je bewust van te zijn. Dat is eigenlijk hetzelfde contrast als wat ik in mijn werk probeer te verduidelijken: zowel in de loods als buiten de loods noemen we de NDSM-werf, alleen is er wel een verschil in luchtkwaliteit. Hetzelfde verschil als mijn werk uitlokt met de ongefilterde lucht en de gefilterde lucht in de buitenruimte.”
-
Public Air Filters, photo credits: Eric Seleky
-
Public Air Filters, photo credits: Eric Seleky
-
Public Air Filters, photo credits: Eric Seleky
“Ik denk wel dat het gezond zou zijn als we op zoek gaan naar een alternatief voor het zero-risk beeld wat er in westerse democratieën wordt opgeworpen, dat beeld is namelijk een illusie. We hebben het idee gekregen dat wij als mens recht hebben op het geen risico te hoeven lopen en daar in worden tegenwoordig veel beloftes voor gedaan en systemen omheen gebouwd. We zijn constant op zoek naar controle over iets wat we eigenlijk niet kunnen controleren. We hebben het idee dat we een bepaalde invloed zouden moeten kunnen uitoefenen op bepaalde omstandigheden van de natuur terwijl er een hele duidelijke grens aan zit tot hoever dat kan.”
“Heel veel ongezonde stoffen die je beter niet kan inademen functioneren op een kansberekening waar je misschien maar deels invloed op kan uitoefenen. Kijk maar naar Asbest, je kan pech hebben en ziek worden van één keer in aanraking komen met dat stofje. Maar er zijn ook mensen die hun hele leven er mee hebben gewerkt en nooit ergens last van krijgen. Dat betekent dat je in theorie niet veel in hoeft te ademen van een onzichtbare vijand en toch ziek kunt worden. Het zijn bijna een soort anonieme statistieken van onzichtbare gevaren en dat idee wekt een bepaalde spanning op of ontzag. Eigenlijk is het hele leven ook zo, een bijeenraping van anonieme statistieken die het beloop bepalen. Die bewustwording, dat wij deel zijn van een grotere natuur en al haar invloeden en kansen, dat is waar mijn werk het meest in zit.”
De installatie Public Air Filters is van 11 juli tot en met september te zien op de Ms. Van Riemsdijkweg op de NDSM-werf. Het zal in deze periode gaandeweg veranderen van vorm en een ontwikkeling door gaan wat de essentie van het werk belichaamt. Vanaf september is de tentoonstelling Asbestos The Magic Mineral te zien in Nieuw Dakota, waar de ontwikkelde installaties van Public Air Filters onderdeel van zullen uitmaken.