Zo had Amsterdam er ook uit kunnen zien

Hij was het bestaan van het plan vrijwel vergeten, toen Architectuurcentrum Amsterdam onlangs met het ontwerp uit de archieven bij hem aanklopte. ‘Plan Koningsdok’ had architect Theo Steemers zijn ontwerp in 1995 genoemd, waarbij ten hoogte van de NDSM-werf een dam in het IJ zou worden gebouwd met hoogbouw.

Daarmee werd een buffer met de zware industrie op de zuidelijke oever van het IJ gecreëerd, ontstond er een mooie baai en zouden de verlaten scheepsloodsen op de NDSM plaats kunnen maken voor woningbouw.

“Het was een gedurfd plan,” zegt Steemers (70) er nu over, “maar er was wel goed over nagedacht.”

Hij schetst hoe het gebied rond de Klap­rozenweg ruim twintig jaar geleden ‘absoluut crimineel en een grote zooi’ was en hoe de focus van de stad op de zuidelijke oever lag. Hij wilde laten zien dat juist de noordelijke oever langs het IJ aantrekkelijk was voor woningbouw, als het zuidterras van de stad.

Gigantische maquette
Steemers nodigde de toenmalige wethouder uit voor een etentje bij hem thuis en presenteerde de – ongevraagde – plannen. Interessant, zei de wethouder. Waarna Steemers er nooit meer iets over hoorde en de tekeningen in het archief verdween. Bij de andere gedurfde plannen.

Interessant, zei de wethouder. Waarna de architect er nooit meer iets over hoorde

Voor de tentoonstelling Dromen aan het IJ heeft Architectuurcentrum Amsterdam vijf van dit soort nooit gerealiseerde plannen uit het archief gehaald.

Zo hangt er een gigantische houten maquette van ‘Stad op Pampus’, het plan uit 1965 voor een langgerekte eilandengroep met plek voor 350.000 inwoners, die zich voorbij eiland Pampus uitstrekt.

Met een virtualreality-bril op kun je over het IJ lopen alsof een van de 19de-eeuwse brugontwerpen van Jan Galman wel waren gerealiseerd. En op een 4 meter lange maquette is het stedenbouwkundige plan van Rem Koolhaas uit 1991 voor 2,5 kilometer zuidelijke IJoever te zien, met overal hoge bebouwingsdichtheden en veel kantoren.

IJburg, niet Pampus
“Het is allemaal niet doorgegaan, maar toch zijn al deze ontwerpen op een bepaalde manier visionair,” zegt directeur Yvonne Franquinet van Architectuurcentrum Amsterdam. “Die brug komt er, in de vorm van Stad op Pampus is het huidige IJburg te herkennen en in de Hout­haven wordt nu volop gebouwd, zoals Koolhaas al had ingetekend.”

Zo laat de tentoonstelling zien dat de stad een opeenstapeling van nooit uitgevoerde plannen is, die wel invloed hebben gehad op het denken over de stad.

Op de artist’s impression die laat zien hoe de stad eruit had gezien als de plannen wel waren gerealiseerd, is Amsterdam dan ook onmiskenbaar Amsterdam. Alleen op detail­niveau zijn de verschillen vaak groot, doordat het oorspronkelijke denken is ingehaald door de tijdsgeest.

Geen oog voor loodsen
Zo is de NDSM-werf inmiddels wel bezig met een transformatie naar woongebied, maar blijven de historische loodsen staan. In het ‘Plan Koningsdok’ waren die weggevaagd. “Daar hadden we toen nog geen oog voor,” zegt Steemers. “Het is dus ook goed dat een stad langzaam ontstaat. Stedenbouw moet je niet willen forceren met een heel krachtige beweging, zoals in Dubai bijvoorbeeld. Dat is een stad van 40 kilometer lang, maar er zit geen leven in.”

Dromen aan het IJ – Vijf Visies uit het Verleden, ­Architectuurcentrum Amsterdam, t/m 29/10, gratis

Zuidelijke IJoever

Toen
Begin jaren negentig presenteerde Rem Koolhaas een totaalplan voor de zuidelijke IJoever, met grootschalige bouw langs het IJ. De financiering van het miljardenproject komt niet rond en als ABN Amro voor de Zuidas als vestigingslocatie kiest, flopt het project helemaal.

Nu
De hoge stedelijke dichtheden in Koolhaas’ plan voor de IJoevers zijn blijven hangen. Ooster- en Westerdokseiland zijn volgebouwd, in de Houthaven schieten de woonblokken uit de grond en langs de Oostelijke Handelskade is bebouwing zelfs intensiever dan in de plannen van Koolhaas. Met de plannen voor een hoogbouwwijk op Zeeburgereiland wordt de lijn doorgetrokken.

Stad op Pampus

Toen
In 1965 komen architecten Jo van den Broek en Jaap Bakema met een plan voor vier aaneengesloten eilanden in het IJ met plaats voor 350.000 inwoners. Een monorail naar de appartementen in blokken van veertig verdiepingen hoog zou tot voorbij Pampus strekken. De Bijlmermeer volbouwen bleek echter goedkoper.

Nu
In 1998 werd alsnog begonnen met het uitbreiden van Amsterdam in het IJmeer: IJburg werd aangelegd. Vier jaar later trokken de eerste bewoners in hun huizen. Aan IJburg wordt nog steeds gebouwd.

In 2013 werd Centrum­eiland opgespoten, het vierde eiland, volgend jaar begint het opspuiten van Middeneiland. Uiteindelijk moeten op de zes eilanden 18.000 ­woningen worden gebouwd, voor zo’n 45.000 bewoners.

Koningsdok

Toen
Architect Theo Steemers maakte in 1995 een plan voor woningbouw op de NDSM-werf. Een dam met hoogbouw zou een scheidingswand vormen met de industrie aan de zuidelijke oevers, waardoor aan de andere kant van de baai die zou ontstaan huizen zouden worden gebouwd.

Nu
Inmiddels wordt in de omgeving van de NDSM-werf volop gebouwd, vooral aan de westelijke zijde. Zo werd vorige week studentencomplex Nautique ­Living geopend, met 403 woningen. De komende decennia moeten volgens het plan Haven-Stad alle havengebieden binnen de Ring plaatsmaken voor 40.000 tot 70.000 woningen.

NDSM uses cookies. Please check our privacy statement for more information.