De Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM), waarvan de Nederlandsche Scheepsbouw Maatschappij (NSM) en de Nederlandsche Dok Maat- schappij (NDM) voorlopers waren, was een scheepswerf voor resp. scheepsnieuwbouw, scheepsreparatie, apparaat- en werktuigbouw in Amsterdam-Noord. De scheepsbouwwerf heeft bestaan tussen 1894 en 1979 en groeide in die tijd uit tot de grootste scheepswerf in Nederland.

In 1910 werd op de NSM de eerste tanker ter wereld gebouwd die werd aangedreven door dieselmotoren. Naarmate er vraag was naar grotere schepen ontstonden er ruimteproblemen en dit was tevens de aanleiding om uit te zien naar een andere locatie. In 1915 gaf de gemeente Amsterdam toestemming tot de bouw van een nieuwe werf aan de overkant van het IJ. Vanwege de Eerste Wereld- oorlog kon de verhuizing van de NSM-werf niet meteen plaatsvinden. Daarnaast moest het terrein eerst nog worden uitgerust met hellingen, werkplaatsen en loodsen.

Op 17 december 1920 werd een nieuw bedrijf opgericht aan de noordzijde van het IJ op het westelijk deel van het nieuwe terrein naast de NSM, genaamd Nederlandsche Dok Maatschappij (NDM). In die tijd was er een groeiende vraag naar zeeschepen en daarom was er voldoende ruimte nodig op het gebied van scheepsbouw. Men hield zich naast scheepsbouw intensief bezig met scheepsreparatie, bruggenbouw en de productie van (stoom)machines in de eigen machinefabriek.

Omdat de scheepswerven een belangrijk knooppunt van bedrijvigheid vormden, werd Tuindorp Oostzaan gebouwd voor voornamelijk werknemers van de NSM en de NDM. In 1923 verhuisde de NSM naar de noordzijde van de IJ-oever en werd met de productie op de nieuwe locatie begonnen. Op 28 juli van datzelfde jaar vond de eerste tewaterlating plaats.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werkten de werven door en moesten dat, vanwege de bezetting door de Duitsers, vooral doen voor de Duitse marine en koopvaardij. In 1944 werd een maand na de viering van het 50-jarig jubileum van NSM de werf grotendeels door de Duitsers verwoest. Na de oorlog werd de werf herbouwd en in 1947 liep het eerste vrachtschip van stapel; daarna zouden nog vele schepen volgen waaronder diverse marineschepen, olietankers, mammoettankers en containerschepen.

NDM en NSM besloten op 27 februari 1946 samen te werken onder de huidige naam NDSM (Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij), het bleven echter twee zelfstandige productiemaatschappijen. Het bedrijf had een eigen opleidingsinstituut waar mensen werden opgeleid tot lasser, bankwerker, metaalbewerker, modelmaker, etc. Bijna elk schip dat te water werd gelaten, was groter of innovatiever dan zijn voorganger.

Doordat de vraag naar grotere schepen toenam, werd het moeilijker om wereldwijd te blijven concurreren. Zo was NDSM gebonden aan de afmetingen van de sluizen en kon geen grotere schepen bouwen. Daarnaast waren de lonen in o.a. Oost-Europa stukken lager en was ook het luchtverkeer van invloed op de veranderende vraag. Zaken doen tegen een goede prijs was praktisch onmogelijk. Er is op verschillende manieren geprobeerd de scheepsbouw in Amsterdam te redden, maar in 1968 werd NDSM gedwongen te fuseren met Verolme Verenigde Scheepswerven te Rotterdam.

In 1979 werd de laatste mammoettanker en twee containerschepen gebouwd. Dit waren min of meer de laatste grote NDSM scheepsbouw werkzaamheden. In datzelfde jaar viel voor zowel NSM (scheepsbouw) als NDM (scheepsreparatie) alsnog het doek. Eens de grootste scheepswerf van Nederland hield op te bestaan. En kwam er een overname door Shipdock Amsterdam, dat enige jaren later opging in Damen Shiprepair Amsterdam. Tot op heden wordt er nog steeds bij Damen onderhoud en scheepsreparatie verricht.

In de jaren 90 ontdekte kunstenaars de werf en kwamen er ateliers en plekken voor experiment. Inmiddels is het oostelijk deel van de NDSM historisch erfgoed; de nog aanwezige gebouwen uit die tijd hebben een Rijks- monumentenstatus gekregen, evenals de hellingen en de productierails. Voor meer informatie over het huidige NDSM ga naar: Wat maakt NDSM...